کمدی و انواع آن ؛ بخندید و فکر کنید!

کمدی محصول تفکر انتزاعی انسان و تقلید او از اعمال مذموم اجتماعی است که گاه برای سرگرمی و گاه نگاهی اصلاح گرایانه و انتقادی به روابط اجتماعی نوع بشر دارد. انسان به عنوان موجودی اندیشه خواه و اندیشه ورز از دیرباز همواره به دنبال تنوع در لایه های زندگی اجتماعی خود بوده و در این راه برای گریز از تکرار و خمودگی و تنوع بخشی به زندگی خود، همواره از ابزارهای خاصی استفاده کرده است.

نمایش در تعریفی کلی به معنی . . .تقلید از اعمال و کردار محیط پیرامون نوع بشر برای اصلاح امور اجتماعی است. اما حس تقلید از اعمال و کردار همنوعان، حیوانات، پرندگان و آدمیان و تلفیق آن با مسایل اجتماعی بعدها انسان را در شرایطی قرار داد تا به سمت نمایش هایی حرکت کند که یا بار خنده در آن ها مدنظر بود و به عنوان نمایش های "کمدی" شناخته می شدند و یا بار غم و اندوه داشت که با عنوان "تراژدی".

نمایش های کمدی محصول تقلید انسان از اعمال و کردار مضحک حیوانات، پرندگان آدمیان و تلفیق آن با مسایل اجتماعی است، اما این گونه نمایش در طول تاریخ اوج و فرودهای بسیاری داشته است، آن چنان که این هنر مردمی در طول تاریخ به عنوان گونه ای مستقل و منحصر به فرد حفظ شده و همواره به عنوان چرخه خنده و اندیشه در عرصه هنر محسوب شده است.

در نمایش های کمدی، خلق فضای شادی آور توأم با خنده، تفکر برانگیزی و اصلاح گری همواره به عنوان وجوه بارز شناخته شده است.

کمدی هجوآلود، کمدی دسیسه، کمدی موقعیت، کمدی خلق و خو، کمدی رفتار، کمدی رمانتیک و مضحکه با صورتک و تقلید هزل آمیز (پارودی) از انواع نمایش های کمدی است که هر کدام بنا به مضامین خاصی نگاشته شده وبه اجرا درمی آیند.

از آن هنگام که "آریستوفان" کمدی نویس بزرگ یونان باستان به طرح موضوع های عصر خود با زبانی هجوگونه، خشن و استهزا آمیز پرداخت، تا امروز که کمدی به عنوان یکی از شاخص ترین گونه های نمایشی هنر تئاتر شناخته شده است، هنرمندان این عرصه همواره سعی در بیان دردها و آلام بشر عصر خود به زبان خنده داشته اند. بعدها کمدی نویسان عصر میانه همچون "ترنس"، "مناندر" و "پلوتوس" در نمایشنامه های خود که اغلب به زبانی فرا واقعی بیان می شد، به نقد جامعه پرداختند و بتدریج بر اثر تغییر و تحولات اجتماعی و پیشرفت بشر در علوم مختلف، عنصر واقع گرایی در آثار کمدی مورد توجه نویسندگان عصر جدید قرار گرفت و به طرح موضوع هایی پرداختند که شرارت ها و حماقت های جامعه را نیز به نقد کشید.

در کمدی "هجو" نمایشگران به طرح موضوعاتی می پردازند که بیشتر در زندگی شهری ملموس است، این نوع کمدی، زندگی روستایی را به دور از فساد می داند.

این نوع کمدی در قرن هفدهم در اروپا رشد چشمگیری کرد و پس از آن که متوجه اهداف سیاسی شد، در همین قرن قانون سانسور، آن را ممنوع اعلام کرد.

از جمله نویسندگان بارز این نوع کمدی در عرصه ادبیات نمایشی می توان به "اسکاروایلد" انگلیسی، "مولیر" فرانسوی و "برتولت برشت" آلمانی اشاره کرد.

نویسندگان کمدی "هجو" به طرح موضوعاتی می پرداختند که اوضاع سیاسی و اجتماعی زمان خود را به زبان هجو بیان می کرد.

اما در کمدی "دسیسه و موقعیت" بنای اثر از اشتباهات، غافلگیری ها و رخدادهای غیرمترقبه شکل می گیرد. در این گونه آثار، عنصر سرگرم کنندگی به عنوان یکی از محورهای اصلی نمایشی شناخته شده است.

در کمدی دسیسه و موقعیت معمولاً برخورد انتقادی با اخلاقیات نمی شود، بطوری که تمییز این نوع کمدی از لوده بازی بسیار مشکل است.

"ویلیام شکسپیر" نویسنده برجسته انگلیسی از نویسندگان این نوع کمدی به شمار می رود، و دو نمایشنامه "کمدی اشتباهات" و "رویا در نیمه شب تابستان" وی نمونه بارزی از کمدی دسیسه و موقعیت محسوب می شود.

محدودیت در تغییرپذیری شخصیت ها از جمله ویژگی های کمدی دسیسه و موقعیت است، به طوری که اشخاص بازی همواره بدون کوچکترین تغییری در موقعیت خود پافشاری می کنند.

در این گونه کمدی حوادث ضمنی بسیاری رخ می دهد، اما موقعیت اولیه شخصیت ها و ماهیت روابطشان بدون تغییر باقی می ماند.

کمدی دسیسه و موقعیت در اجرای برنامه های تلویزیونی طرفداران بسیاری پیدا کرد و بعدها بر اثر پیشرفت های بسیاری که در علوم اجتماعی بخصوص روان شناسی رخ داد، انواع دیگری از کمدی ظهور کرد که می توان از این نمونه به کمدی "خلق و خو" اشاره کرد.

این نوع کمدی از نظریه "روانشناسی شخصیت" که بر حسب سنخ فیزیولوژیکی دسته بندی شده، الهام گرفته است.

اما "کمدی رفتار" با عنوان هایی همچون کمدی "بزن و بکوب" یا "اسلپ استیک" شناخته شده است. در عصر جدید این نوع کمدی معروفترین و پرطرفدارترین انواع کمدی در جذب مخاطب است.

در کمدی رفتار به دلیل تحرکات بدنی و عکس العملی بودن، مخاطب می تواند با اتفاق ها و اصل داستان به خوبی ارتباط برقرار کند.

کمدین های عرصه سینما و تلویزیون "چارلی چاپلین"، "لورل و هاردی"، "هارولد لوید"، "باستر کیتون" و "مستربین" از پیروان برجسته این سبک هستند.

اما بارزترین و شاخص ترین نوع کمدی "کمدی مضحکه با صورتک و تقلید هزل آمیز" است.

این نوع کمدی که از قرن نوزدهم به اوج شکوفایی رسید، نمایشنامه های هزل آمیز و خنده آوری را شامل می شود که اغلب از راه تقلید ادبیات جدی و هجو مسایل روزمره که گاه افراد خاصی را هدف قرار می دهد، به وجود می آید.

تقلید هزل آمیز (پارودی) از موسیقی به ویژه آواز گروه های همسرایان و چشم اندازهای تماشایی، بطور گسترده استفاده می کند.

در ایران ادبیات نمایشی به عنوان ادبیاتی وارداتی عمر کوتاهی دارد که به تبع آن نمایشنامه های کمدی نیز رشد چندانی نکرده است.

اما به دلیل ادبیات غنی داستانی و وجود آثار فراوانی از جمله دیوان"عبید زاکانی"، "گلستان سعدی"، "دیوان شمس" مولوی و "کلیله و دمنه" می توان بر این امید بود که نمایشنامه نویسان جوان با الهام از ادبیات غنی کهن ایران و دست مایه قراردادن ساختارهای نمایشنامه نویسی کمدی اقدام به تولید آثاری با مشخصه های تئاتر کمدی ایرانی کنند.

وجود شخصیت های کمدی در خرده نمایش های ایرانی نظیر "تلخک"، "حاجی فیروز"، "سیاه" و "کچلک"، و بذله گویی های دلقک ها و تلفیق آن با ادبیات داستانی، حماسی و تغزلی می تواند در تولید آثاری کمدی با هویت ایرانی مؤثر واقع شود.